مواد و ساخت پیشرفته

استخراج و فرآوری شورابه‌ها و تلخابه‌ها به‌طور مستقیم با سیاست‌های مبارزه با خام‌فروشی در ارتباط است. از منظر فنی، استفاده از فناوری‌های پیشرفته و توسعه صنایع پایین‌دستی می‌تواند بهره‌وری را افزایش داده و مواد معدنی را به محصولات باارزش‌تر تبدیل کند. از منظر اقتصادی، جلوگیری از خام‌فروشی و تمرکز بر فرآوری مواد معدنی منجر به افزایش درآمد ملی، اشتغال‌زایی و کاهش وابستگی به واردات می‌شود.

این رویکرد به کشورها کمک می‌کند تا از منابع طبیعی خود به بهترین شکل ممکن بهره‌برداری کنند و به‌جای صادرات مواد خام، ارزش افزوده بیشتری ایجاد کنند. از اینرو در این مطلب بیشتر این مبحث مهم را بررسی می‌کنیم.

 جنبه‌های فنی

الف) فرآیندهای فنی استخراج و فرآوری شورابه‌ها: شورابه‌ها محلول‌های آبی با غلظت بالای نمک‌ها و مواد معدنی هستند که در برخی مناطق کویری و دریاچه‌های نمکی یافت می‌شوند. به‌طور خاص، موادی نظیر لیتیوم، پتاسیم، سدیم، منیزیم و دیگر فلزات گرانبها از شورابه‌ها استخراج می‌شوند. استخراج و فرآوری این مواد از طریق فرآیندهایی انجام می‌شود که در ادامه توضیح می‌دهم:

1. استخراج شورابه‌ها:
• شورابه‌ها به کمک چاه‌های عمقی از منابع زیرزمینی استخراج می‌شوند و به حوضچه‌های تبخیر منتقل می‌شوند.
• در این حوضچه‌ها، آب شور از طریق تابش خورشید و حرارت محیط به‌مرور تبخیر می‌شود و نمک‌ها و مواد معدنی باقی می‌مانند.
2. فرآوری مواد:
• پس از تبخیر، شورابه‌ها طی فرآیندهای شیمیایی خاصی برای جداسازی فلزات و مواد معدنی تصفیه می‌شوند. به‌عنوان مثال، برای استخراج لیتیوم، از روش‌های مختلفی مانند استفاده از حلال‌ها و مواد شیمیایی برای جداسازی لیتیوم از سایر مواد معدنی استفاده می‌شود.
• در فرآوری شورابه‌های حاوی پتاسیم یا منیزیم نیز، از فرآیندهای مشابه برای تولید نمک‌های خالص‌تر و صنعتی استفاده می‌شود.
3. تکنولوژی‌های نوین:
• فناوری‌های جدید، مانند استفاده از فرآیندهای الکترولیتی و فرآوری با تکنولوژی‌های غشایی، در حال توسعه برای بهبود بازده و کاهش هزینه‌های فرآوری شورابه‌ها هستند.
• این تکنولوژی‌ها نه تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهند، بلکه به کشورها کمک می‌کنند تا مواد معدنی را با کیفیت بالاتر و به‌صورت فرآوری‌شده به بازار عرضه کنند.

ب) کاهش خام‌فروشی از طریق توسعه صنایع پایین‌دستی: برای جلوگیری از خام‌فروشی، ضروری است که مواد استخراج‌شده از شورابه‌ها و تلخابه‌ها به محصولاتی با ارزش افزوده تبدیل شوند. برخی از صنایع پایین‌دستی که می‌توانند در این حوزه فعال باشند عبارتند از:

1. صنعت باتری‌سازی:
• با استفاده از لیتیوم استخراج‌شده از شورابه‌ها، می‌توان باتری‌های لیتیوم‌یون برای صنایع الکترونیک و خودروهای برقی تولید کرد. این فرآیند می‌تواند ارزش افزوده بالایی نسبت به فروش لیتیوم خام ایجاد کند.
2. صنایع شیمیایی:
• پتاسیم و منیزیم استخراج‌شده از شورابه‌ها می‌توانند در تولید کودهای شیمیایی و ترکیبات دارویی استفاده شوند.
3. تولید نمک‌های صنعتی:
• تولید نمک‌های خالص‌تر و پیچیده‌تر برای استفاده در صنایع مختلف (نظیر داروسازی، صنایع غذایی و شیمیایی) نیز می‌تواند به کاهش خام‌فروشی و افزایش بهره‌وری کمک کند.

 جنبه‌های اقتصادی

الف) ارزش افزوده اقتصادی: اگر مواد استخراج‌شده از شورابه‌ها به‌جای فروش به‌صورت خام (مانند لیتیوم، پتاسیم یا نمک خام)، در داخل کشور فرآوری و به محصولات باارزش‌تری تبدیل شوند، می‌توان چندین مزیت اقتصادی به‌دست آورد:

1. افزایش درآمد ملی:
• فروش مواد خام معمولاً درآمد پایینی دارد، زیرا تقاضا برای مواد اولیه کمتر است و قیمت‌های جهانی نیز متغیر است. در مقابل، محصولات فرآوری‌شده مانند باتری‌های لیتیومی یا کودهای شیمیایی دارای ارزش افزوده بالاتری هستند و درآمد بیشتری برای کشور به ارمغان می‌آورند.
2. صادرات محصولات با ارزش افزوده:
• کشورهایی که محصولات فرآوری‌شده صادر می‌کنند، در بازارهای بین‌المللی جایگاه بهتری دارند. برای مثال، صادرات باتری‌های لیتیومی نسبت به فروش لیتیوم خام سود اقتصادی بیشتری به همراه دارد.
3. جلوگیری از خام‌فروشی:
• یکی از اهداف کلیدی هر اقتصادی باید کاهش خام‌فروشی باشد. این موضوع به کشورها کمک می‌کند که از منابع طبیعی خود به‌طور بهینه استفاده کنند و به‌جای فروش مواد خام، زنجیره ارزش را در داخل کشور گسترش دهند.

ب) اشتغال‌زایی: فرآوری شورابه‌ها و تلخابه‌ها به صنایع مرتبط و تخصصی نیاز دارد که باعث ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در حوزه‌های مختلف می‌شود:

1. صنایع فرآوری و تکنولوژی‌های مرتبط:
• توسعه واحدهای صنعتی و تحقیقاتی برای فرآوری شورابه‌ها و تلخابه‌ها منجر به اشتغال‌زایی در بخش‌های تولید، تحقیق و توسعه و مدیریت صنعتی می‌شود.
2. کارآفرینی در صنایع پایین‌دستی:
• با توسعه صنایع پایین‌دستی، فرصت‌های جدیدی برای کارآفرینی و ایجاد کسب‌وکارهای مرتبط با فرآوری مواد معدنی به وجود می‌آید.

ج) کاهش وابستگی به واردات: اگر کشورها قادر باشند مواد معدنی استخراج‌شده از شورابه‌ها را به‌صورت بومی فرآوری و به محصولات نهایی تبدیل کنند، نیاز به واردات محصولات خارجی کاهش می‌یابد. این امر می‌تواند منجر به کاهش وابستگی به بازارهای خارجی و تقویت صنایع داخلی شود.